zondag 10 maart 2024
OSKAR NIEDTMANN, uit HAMBURG, sneuvelde met PASEN 1917 bij HENINEL (ARRAS)
woensdag 3 mei 2023
JACOB ROTHSCHILD EN HEDWIG BIER
Zo drong de vraag zich op Wie zijn Jacob Rothschild en Hedwig Bier, pagina 54 van het Herdenkingsboek.
Jakob handelde in vee en vlees en was daarmee
succesvol. Het kinderloze echtpaar bewoonden een comfortabele (in de oorlog
verwoeste) woning aan de Polenstrasse in Gronau.
Zij ontvluchtten in 1933 het dreigend onheil van hun ‘Ausbürgerung’ in Duitsland en regelden hun vertrek naar Nederland, naar Zwolle. Aanvankelijk woonden zij in de Voorstraat, verhuisden naar de Elbertstraat 10 en konden later het huis aan de Oosterstraat 8 huren dat zij in juni 1939 kochten van een leraar in Haarlem.
Nota bene, deze huizen in de Oosterstraat waren in de jaren 30, 40 geenszins wit. Het huis met de twee fietsen hierboven en hieronder het meest linkse huis met het drieluik boograam.
raam van nummer 8 |
Jakob en Hedwig moeten niet onbemiddeld zijn geweest gezien het aantal
jaren dat zij hier rentenierden. Inkomsten hadden zij van pensiongasten. Zo
woonde de uit Den Haag overgekomen godsdienstleraar Nathan van Zwaanenburgh, in
dienst van de joodse gemeente, tot zijn trouwen met Jenny Hirsch bij Jakob en
Hedwig in. Hoewel (voor mij) niet herkenbaar zouden Jakob en/of Hedwig op een foto kunnen staan van het huwelijksdiner van Nathan en Jenny. Van de meeste disgenoten is bekend wie zij zijn, familieleden van Jenny, van enkele niet. (foto gepubliceerd op het internet, afkomstig uit archief van J. Bodenheimer-Hirsch).
Hedwig is door de Zwolse politie gearresteerd en op 19 november 1942 op transport gesteld naar Westerbork vanwaar zij werd gedeporteerd naar Auschwitz. Op 15 december 1942 werd zij daar vermoord. Deze omstandigheden waren des te wreder als men bedenkt dat Jakob bij de arrestatie van Hedwig zwaar ziek was, en op 21 november 1942 aan een hartstilstand is overleden. Van hem is geen foto overgeleverd.
De Stolperstein voor Hedwig is op 22 maart 2017onthuld door haar achterneef Jitschak Bier, zoon van David Bier, kleinzoon van Hedwigs broer Julius Bier, en zijn vrouw Yael, die daarvoor waren overgekomen uit Israel. Yael heeft in haar hand de zilveren beker met het monogram JR van Jakob Rothschild die op miraculeuze wijze als erfstuk is overgeleverd en die zij voor deze gelegenheid meegenomen heeft ter ere van deze onthulling.
Yitschaks oom Max (Meir) Bier, als kind regelmatig gelogeerd in de Oosterstraat, is kort geleden op hoge leeftijd in zijn woonplaats in Israel overleden. Hij woonde in het joods bejaardenoord Beth Juliana niet ver van Tel Aviv en sprak vlekkeloos Nederlands. Nadat hij Bergen Belsen had overleefd en in Nederland werd opgeleid als pionier in Palestina, vertrok hij op zijn 15de (illegaal) naar dat land. Het heeft hem zeer gespeten dat hij niet meer in staat was de onthulling van de Stolperstein voor zijn geliefde tante te onthullen maar had nog wel enkele woorden ter herdenking meegegeven die door Yael daadwerkelijk zijn uitgesproken.
Over David Bier, Yitschaks vader kom ik nog te spreken. Hij was actief in het verzet in de Achterhoek en maakte deel uit de verzetsgroep De Bark en is na de oorlog een paar maal naar de Achterhoek teruggekomen om zijn onderduikadressen te bezoeken en degenen die hem de gelegenheid gegeven hadden zich te verschuilen, te bedanken en om een reünie van de Barkianen bij te wonen.
De Rothschilds uit Gronau.
Jakob was het zesde kind van Philipp Rothschild en Jeanette Weinberg. Zijn zus Rosalie was al eerder naar Nederland gekomen en woonde in Boertange. Rosalies dochter Rosetta was getrouwd met de Zwollenaar Jacob de Leeuwe, handelsreiziger van beroep. Zij woonden nog geen 100 meter van tante Hedwig en Jakob op het adres Hertenstraat 1 tot zij in 1940 naar Utrecht verhuisden.
Jakob had ook nog een jongere broer Michael Moritz
Rothschild die zich al in 1920 in Zwolle vestigde en met zijn compagnon Louis
Keizer aan de Nieuwe Markt een rijwielgrossierderij had. Zij verplaatsten hun
zaak in 1928 naar Utrecht. Mogelijk was Moritz of Rosalie nog wel de
wegbereider in Zwolle voor |Jakob en Hedwig in 1933.
WORDT VERVOLGD
dinsdag 9 april 2019
DE FAMILIE DE RIE
Frans de Rie |
Frans memoreert ene Klaas Neerken uit Bellingwolde (?), die inwoonde bij de familie Bos op nummer 16. Was hij daarmee bevriend? Is deze Klaas dezelfde als de zoon van de dominee uit Dedemsvaart (over wiens gezin en dus ook over Klaas (1929) op het internet een beschrijving is te vinden met foto.) en die leraar klassieke talen werd en dus naar een gymnasium zal zijn schoolgegaan?
Amper geslaagd ging hij varen als koksjongen. Later klom hij op tot koksmaat, bakker/slager, kok en chef-kok. Hij maakte reizen naar vooral Zuid-Amerika, maar ook de Filippijnen.
Hij haalt een dramatisch moment aan boord op, in alle rust zittend op zijn kooi. Tot een maat hem komt roepen om bij "die ouwe" te komen. Uit zijn handen ontvangt hij het telegram dat Pa de Rie op 51-jarige leeftijd in zijn slaap is overleden. Hij had het aan zijn hart en was ongezond zwaarlijvig, maar dit had Frans niet zien aankomen en hij was er absoluut niet op voorbereid. Ver van een haven was het uitgesloten dat hij de begrafenis zou kunnen bijwonen.
Frans noemt zichzelf best wel niet zo'n mak schaap. Met zijn moeder kon hij het niet vinden, maar Pa de Rie was wel echt zijn Pa, nog.
Hij was een aangenomen kind en biologisch geen familie. Met zijn moeder en zus Marian had hij al gauw geen enkel contact meer. Des te begrijpelijker als je bedenkt dat hij grote zeereizen maakte.
Toevalligerwijs (?) was hij de laatste keer tussen twee reizen nog op een hol naar Zwolle gekomen. Het was een afscheid van zijn vader, bleek achteraf.
de draadvleugelboot waarover Frans kon beschikken voor het transport met de wal en de bevoorrading |
Wikipdia: in 1963 werd de Reclame Exploitatie Maatschappij (REM) gesticht. De voornaamste aandeelhouder was de Rotterdamse scheepsbouwer Cornelis Verolme. Andere aandeelhouders waren Reinder Zwolsman, Pieter Schelte Heerema, Sidney van den Bergh en de bank Teixeira de Mattos. De REM wilde commerciële radio- en televisie-uitzendingen verzorgen. Omdat de Nederlandse wetgeving dit niet toestond zouden de uitzendingen geschieden vanaf een locatie juist buiten de territoriale wateren (6 mijl uit de kust van Noordwijk).
Die lange man achteraan is Frans als ik me niet vergis, onderdeel van de samengestroomde bemanning van het REM-eiland om de eerste uitzending TV Noordzee life bij te wonen. |
En dankzij al die avonturen zit hij vol verhalen.
Wat weet hij van Gijsbertus (G.J.A.) de Rie? Welnu, die komt uit Rotterdam. Althans daar is hij geboren. In in 1930 is getrouwd met Maria Helena Johanna Waelbers, wier vader een metaalfabriek(je) in Ruinerwold had. Na diens dood heeft Gijsbertus een poosje de metaalfabriek gerund tot zijn zwager oud en wijs genoeg was om het over te nemen. Die fabriek bestaat overigens nog steeds en draagt ook nog altijd de naam Metaalindustrie Waelbers B.V., gevestigd aan de Hoge Akkers, in 1921 opgericht als "Eerste Nederlandse Spatbordenfabriek".
In de tijd dat Frans nog thuis was, was Gijsbertus de chef van Vroom en Dreesman, aan het Koningsplein / Diezerstraat..
.Hij was een 'strenge maar rechtvaardige' man, met grote mensenkennis en veel sociale vaardigheden. "Een echte directeur", volgens Frans. De familie was zéér katholiek.
Van de volgende fase weet Frans eigenlijk geen details. Dat is de fase waarin pal na de bevrijding in mei 1945 G.J.A. de Rie benaderd wordt om aan het roer te gaan staan van de prompt stuurloze NV Klinkert en Co. De Duitse bazen verdwenen met de komst van de gealliëerden op slag, en de oorspronkelijke eigenaar én fungerend directeur Jan Klinkert en aanvankelijk trouwens ook broer Hendrik waren gearresteerd wegens vergaande collaboratie (waarvan Hendrik later werd vrijgesproken).
Onder leiding van De Rie is de productie van de lak- en verffabriek uit de Hertenstraat naar de fabriek in Wapenveld verhuisd?
Mij is niet duidelijk hoe het nu precies gegaan is. Is er nog sprake van een intermezzo waarin De Rie voor eigen rekening een eigen zaak heeft? Zie onderstaand excerpt van een Kamer van Koophandel dossier. Of was dit een 'lege' onderneming, opgericht in november 1945, die hij direct zou kunnen activeren als hij zonder werk zou komen. Mogelijk was hij er in november 1945 niet zeker van of hij ook voor de nieuwe eigenaar Smits en Co aan de slag zou kunnen.
In elk geval is hij later tot zijn plotselinge dood de leidinggevende directeur in Wapenveld onder de nieuwe eigenaar Smits en Co, terwijl hij in de Venestraat op nummer 20 blijft wonen.
met ingang van 22 mei 1945 wordt G.J.A. de Rie benoemd |
Ik vond een krantenknipsel waarin De Rie deze fabriek ook werkelijk representeert bij het zoveel jaar bestaan van Smits en Co.
Het Parool 5 november 1954 |
Frans weet bijna zeker dat De Rie en Klinkert na de oorlog elkaar niet opzochten, en zeker geen vriendschappelijke betrekkingen onderhielden. Zelf heeft hij de heer en mevrouw Klinkerrt dan ook nooit ontmoet. Hij weet nog wel hoe de familie het huis van de Klinkerts aantroffen. Frans beschrijft het pand als een vreugdeloos, sombere, donker negentiendeeeuws stofnest waar de tijd stilstond.
Om nog even terug te komen op Frans. Hij is voor de tweede keer getrouwd, heeft zelf nooit kinderen gekregen. 'Eigen' familie heeft hij niet. Met Marian met wie hij zo lief op de kinderfoto's staat is hij gebrouilleerd. De moeder die hem ooit gebaard heeft, heeft hij maar één keer gesproken: toen hij haar toestemming nodig had om te trouwen. Zij wilde zijn moeder niet zijn en hij wilde vervolgens ook haar kind niet zijn. Zijn levenslust zelfs nu hij ouder wordt, is er niet minder om.
maandag 8 april 2019
DE FAMILIE BROEKMAN-ROSENBOOM
BAAK stond voor Broekman’s Algemene Assurantie Polis.
Eerder had daar hotel-restaurant De Doelen gezeten maar dat was afgebrand.
Terzijde, ene T. Schoonhoven heeft het bedrijf voortgezet. Hij woonde op loopafstand van de Venestraat namelijk in de Enkstraat. Ik heb geen nazaten gevonden om bij hen informaties in te winen. In 1969 was hij nog als zodanig actief en woonde in de Wanningstraat.
Op 8 augustus 1940 stierf Barend Broekman, de heer des huizes, plotseling, aan een hartverlamming, in Hattem.
In Van zwolle naar Westerbork en verder, van Wim Coster, 2009, wordt Saartje Davidson die daar toen verpleegster was, aangehaald die in 1985 bewonderende woorden sprak over Frieda Broekman: "Het werk in het ziekenhuis was zwaar, maar mevrouw Broekman was als een moeder voor ons, zij heeft het ondanks de beperkte middelen die zij had, fantastisch gedaan."
Voorstraat 41, Joodse school en Joods ziekenhuisje |
Vrijwel tegelijkertijd, op 9 april 1943 zijn Frauke en haar beide zoons naar Vught gedeporteerd en van daar op transport gesteld naar Westerbork op 7 juni 1943. Op 20 juli 1943 werden zij gedeporteerd naar Sobibor.
Van Frieda is (mij) geen foto bekend. Wel van haar zuster Charlotte, die in Den Haag woonde, op wie zij mogelijk leek.
Charlotte Rosenboom |
Bob Zadok Blok, kleinzoon van Sara Roseboom, overleden in 1993, is overgekomen om de Stolpersteine voor zijn (verre) verwanten te onthullen.
donderdag 4 april 2019
Naar aanleiding van een aardige, informatieve brief van de kleindochter van Pieter Helder, Elsbeth de Vos - Helder, laat ik hier zien wat ik in het boek over de Venestraat over de familie Helder schreef.
Zij stuurde deze foto mee.
Engbert is de oudste. Hij is het die in 1936 naar Bremen gaat, vermoedelijk naar de familie van zijn moeder, die afkomstig is uit Duitsland en is geboren in Bielefeld.
In zijn latere leven is hij beroepsmilitair geworden (cavalerie) en woonde de rest van zijn leven in Ede. Hij kreeg twee dochters.
Karel is de vader van Elsbeth, op de foto nog een baby. Elsbeth schrijft over hem: "Mijn vader was een hele intelligente man, maar zijn leven is getekend door tbc. Volgens mij heeft, toen hij een jaar of 16 was, heeft hij tbc gekregen en heeft daardoor 11 jaar van zijn leven in sanatoria doorgebracht o.a. in Davos. Daarna moest hij leven met één long, wat hem behoorlijk hinderde in het dagelijks leven.
Hij had arts willen worden, maar de studie was te zwaar. Het werd rechten en uiteindelijk is hij politietrechter geworden aan het eind van zijn werkende leven. Mijn vader is 70 jaar geworden."
Over haar grootvader, Pieter de man op bovenstaande foto dus (1883 - 1966) is zij minder te spreken. Zij was zes toen hij overleed en in haar herinnering was hij een strenge en nogal norse man. De familie was geen familie met een warme familieband. De vrouw is Hermine Elisabeth Frieda Berckenkamp of Berkenkamp. In 1915 zijn zij getrouwd in Bremen.
Over de fabriek is een reeks van foto's te vinden op de website van Hans Smits Zwolle in Beeld, vgl. Zwolle in Beeld - Zwols Bedrijfsleven - Zwolsche Biscuitfabriek v/h E. Helder en Co.
Daar is ook een foto te vinden van de directeur, zou ik denken. Maar het jaartal ontbreekt. Ik schat de jaren vijftig, dus kan hij geen Helder zijn?
De heer Helder kocht als eerste bewoner van de Venestraat het pand dat hij tot dan toe van de Zwolsche Bouwmaatschappij huurde, Veenestraat 2 voor de som van elfduizend en 100 guldens. Dat was in 1919.
dinsdag 5 juni 2018
Waar bleef N.J.H. GAAY FORTMAN
Waarom hij? Welnu, hij is het mysterieuze verdwenen familielid dat de stamhouder had moeten zijn van mijn moeders familie, De Gaay Fortman. Dat zou voor mij nog niet eens een doorslaggevende reden hoeven zijn om te proberen meer over deze man te weten te komen, ware het niet dat hij van geboorte een Zwollenaar was en zijn vader indertijd een (in zekere kringen) bekende Zwollenaar. Dat de zoon een diametraal tegenovergestelde carrière aan die van de vader volgde, maakte het al interessanter.
In dit informatieve werk krijgt dr. Jacobus Cornelis Hendrik de Gaay Fortman een levensbeschrijving. Hieronder laat ik daarvan een scan zien. Een foto ontbreekt, maar als hij in 1823 als loteling wordt ingelijfd in de krijgsmacht wordt zijn uiterlijk als volgt gekarakteriseerd Gezicht: ovaal Voorhoofd: plat Ogen: blauw Neus: gewoon Mond: gewoon Kin: rond Wenkbrauwen: l.bruin Haar: l.bruin Lengte: 1.651 mtr. 1 el, 6 palm, 5 duim, 1 streep. Hij is dan trouwens student theologie. Niet vreemd als men bedenkt dat zijn vader predikant was. Maar waarschijnlijk zet hij die studie na ommekomst van de veldtocht niet voort, en switcht hij naar de klassieke talen. Hij promoveert als classicus en wordt leraar Grieks en Latijn.
Hij, vader Jacobus, zal in juli 1851 sterven; dan keert Nikolaas terug uit Vollenhove. Maar voor hoelang? Raadselachtig.
Zijn vader moet zich tijdens zijn lessen in het Grieks een voorstelling van het oude Troje hebben gemaakt terwijl hij zijn leerlingen uit Homerus liet vertalen over Ajax en Patroclos.
Ik ga het nu eerst over deze vader hebben.
De geest van de vooruitgang. Liberalen in Zwolle 1848-1853
daarnaast leverde hij verschillende bijdragen aan het Tijdschrift voor Staathuishoudkunde en Statistiek van Sloet tot Oldhuis. In 1845 was hij betrokken bij de oprichting van het blad Overijssel, waar hij hoofdredacteur van werd. Tot 1850 was De Gaay Fortman lid van de Amstelsociëteit.
de weg uit Kampen naar de Zwolse Kamperpoort heet vlak voor de stad de Hoogstraat; |
Hoe dan ook het ruimtegebruik van dit gebied en de aard en vorm van de bebouwing daar is meerdere malen ingrijpend veranderd, ook nog weer zeer recent. Mogelijk komt de bedoelde plek min of meer overeen met de positie van het onlangs gerestaureerde kapelletje uit 1933.
1863 - "VERHUISD A. CREMER, Pianomaker en Stemmer, naar den Tuin, genaamd BUITENLUST, vroeger toebehoorende aan den Wel Eerw. Heer Ds. POSTMA, later bewoond geweest door den Heer GROLL, gelegen in het Achterom, even buiten de Kamperpoort."
een beeld van de Mussenhage |
rechts is het hoekhuis Luttekestraat / Blijmarkt |
'Bull wheel of the open iron mine on Texada Island' (British Columbia) van the Puget Sound Iron Co. |