CONFECTIEFABRIEK Fa ED. PALM en CO
De eerste uit de reeks economische activiteit in de buurt
Ik heb mijn studiegebied met de Venestraat als centrale
gedeelte afgegrensd met de straten waartussen de Venestraat een verbinding
maakt: van Oosterlaan via Hertenstraat naar Tuinstraat. En met de
parallelstraten, waaraan de tuinen van de Venestraat grenzen: de Terborchstraat
en de Derk Buismanstraat. Ik heb het gevoel, dat dit gebied veel heeft gedeeld in de
historische 100 jaar dat het Hertenland getransformeerd is van drassig weiland
op laag veen tot de levendige, gemêleerde woonbuurt tussen station en
stadscentrum die het nu is.
Opvallende veranderingen zijn de functie-wijzigingen die
veel panden hebben ondergaan en rigoreuzer nog de sloop van kenmerkende
bouwwerken om plaats te maken voor iets totaal anders.
Soms komt zo’n
functionele modernisering verrassend aan het licht. Vital Place, de sportschool
in de Tuinstraat, laat op haar website bijvoorbeeld een foto zien van een kleine
anderhalf jaar geleden hoe de oude oorspronkelijke naam en functie van het
gebouw te voorschijn kwamen: Confectiefabriek Fa Ed. Palm en Co meer dan een halve eeuw verscholen achter / onder de oude zonwering.
Eduard Palm (geboren in 1876 in Nieuw Amsterdam), vanaf 1930
weduwnaar woonde met zijn zoon Charlie-Samuel, schoondochter, kleinkind en
dochter Meta in de Terborchstraat, nummer 2. Vanaf 1 november 1921 staat hij
bij de Kamer van Koophandel ingeschreven met zijn onderneming in manufacturen
en gros. Dan woont hij ook al in de Terborchstraat waar hij kantoor houdt. ’t
Is mij onbekend of en zo ja waar hij in die beginjaren magazijnen en
werkplaatsen heeft gehad hier in Zwolle.
Wellicht biedt een bekendmaking van de Kamer van Koophandel in Meppel van 4 maart 1940 daarover uitsluitsel. Daaruit kan worden geconcludeerd dat Eduard aanvankelijk het bedrijf van zijn vader, Samuel senior, in Nieuw Amsterdam heeft overgenomen. Samuel sr. is al in 1909 overleden en Eduard was toen 33 jaar.
Wellicht biedt een bekendmaking van de Kamer van Koophandel in Meppel van 4 maart 1940 daarover uitsluitsel. Daaruit kan worden geconcludeerd dat Eduard aanvankelijk het bedrijf van zijn vader, Samuel senior, in Nieuw Amsterdam heeft overgenomen. Samuel sr. is al in 1909 overleden en Eduard was toen 33 jaar.
De inschrijving van het bedrijf Fa. S. Palm is per genoemde datum (in 1940) doorgehaald.
Eduard had kennelijk in 1933 besloten hier in Zwolle opnieuw te beginnen.
Eduard had kennelijk in 1933 besloten hier in Zwolle opnieuw te beginnen.
.jpg)
In 1933 heeft hij in de Tuinstraat een rijtje onbewoonbaar
verklaarde krotwoningen gekocht en de gemeente vergunning gevraagd deze te
mogen slopen en in plaats daarvan nieuwbouw te plegen. Architect Boxman uit de Hertenstraat (nr. 44) ontwerpt een tweelagig gebouw.
't Is wel een heel simpel en goedkoop geheel, zonder ornamentiek, afgekeerd van de blik van de passanten. Het biedt in geen geval vreugde voor liefhebbers van industrieel erfgoed. Vital Place heeft er gelukkig nog iets aantrekkelijks van gemaakt.
Beneden tien garageboxen, boven ateliers en magazijnen. Ik neem aan dat Palm de garageboxen verhuurt en dat hij op de bovenverdieping zijn confectiefabriek heeft. Regelmatig verschijnen er personeelsadvertenties in de locale krant. Gegadigden moeten zich melden in de Terborchstraat.
De fabriek floreert kennelijk. Maar Eduard wordt ziek, hij treedt af als directeur per 27 juni 1940.
Eduard Palm sterft een klein jaar later op 18 april 1941 een natuurlijke dood “na een langdurige ziekte”. Als man van de wereld zal hij met vrees en beven de consequenties van de Duitse bezetting voor de Joden hebben zien aankomen.
't Is wel een heel simpel en goedkoop geheel, zonder ornamentiek, afgekeerd van de blik van de passanten. Het biedt in geen geval vreugde voor liefhebbers van industrieel erfgoed. Vital Place heeft er gelukkig nog iets aantrekkelijks van gemaakt.
Beneden tien garageboxen, boven ateliers en magazijnen. Ik neem aan dat Palm de garageboxen verhuurt en dat hij op de bovenverdieping zijn confectiefabriek heeft. Regelmatig verschijnen er personeelsadvertenties in de locale krant. Gegadigden moeten zich melden in de Terborchstraat.
De fabriek floreert kennelijk. Maar Eduard wordt ziek, hij treedt af als directeur per 27 juni 1940.
Eduard Palm sterft een klein jaar later op 18 april 1941 een natuurlijke dood “na een langdurige ziekte”. Als man van de wereld zal hij met vrees en beven de consequenties van de Duitse bezetting voor de Joden hebben zien aankomen.
Zijn jongste dochter,
Meta, werd in Sobidor vermoord, in april 1943. Sariena, de oudste dochter, trouwt op 10 februari 1943 met Frank David, in Westerbork nota bene. Toen ik dat laatste nog niet wist, en blindelings de op het internet rondgaande bewering had overgenomen dat deze Frank David de 80 al was gepasseerd, wierp ik nog de vraag op: "Moest dit huwelijk haar uit handen van de
Duitsers redden? Tevergeefs."
Maar ook hier wreekte zich dat het internet niet steeds betrouwbaar is. David Frank was helemaal geen 80 jaar, maar geboren op 4 juni 1902 in Sögel, dus 40 bij zijn huewelijk. Een half jaar later wordt hij vermoord in Auschwitz, op 1 september 1943.
Sariena, geboren op 18 januari 1916 in Emmen, is vermoord in Auschwitz op 30 april 1944. Hoewel zij volgens de opgave van de inschrijving van het bedrijf bij de Kamer van Koophandel inwoonster is van Zwolle komt zij niet voor in de lijst van Joodse inwoners in het Herinneringsboek Joods Zwolle 1940 – 1945 (David Stibbe, Jaap Hagedoorn, 1995).
Mogelijk is zij ten leste nog verhuisd naar Zandvoort (zoals een vermelding op het internet wil), misschien wel vanwege haar huwelijk. In de overlijdensadvertentie voor haar vader Eduard wordt evenwel ’s-Gravenhage als haar woonplaats opgegeven.
Maar ook hier wreekte zich dat het internet niet steeds betrouwbaar is. David Frank was helemaal geen 80 jaar, maar geboren op 4 juni 1902 in Sögel, dus 40 bij zijn huewelijk. Een half jaar later wordt hij vermoord in Auschwitz, op 1 september 1943.
Sariena, geboren op 18 januari 1916 in Emmen, is vermoord in Auschwitz op 30 april 1944. Hoewel zij volgens de opgave van de inschrijving van het bedrijf bij de Kamer van Koophandel inwoonster is van Zwolle komt zij niet voor in de lijst van Joodse inwoners in het Herinneringsboek Joods Zwolle 1940 – 1945 (David Stibbe, Jaap Hagedoorn, 1995).
Mogelijk is zij ten leste nog verhuisd naar Zandvoort (zoals een vermelding op het internet wil), misschien wel vanwege haar huwelijk. In de overlijdensadvertentie voor haar vader Eduard wordt evenwel ’s-Gravenhage als haar woonplaats opgegeven.
Roza overlijdt 22 juni 1943 in Amsterdam. Klinkt minder
dramatisch dan Sobidor en Auschwitz, maar te vrezen valt dat haar lot evenzeer tragisch
is geweest.
De enige zoon, Charlie-Samuel duikt met zijn gezin dook
onder en overleeft de oorlog. Zijn beroep is koopman. Ook hij wordt niet oud,
overlijdt in 1980.
Het lot van deze familie legt een zwaar gewicht in de schaal
van de historische gebeurtenissen in deze buurt.
Veel is er over de fabriek, vanaf 1934 in bedrijf, niet te achterhalen. Palm vraagt zo nu en dan personeel, maar hij adverteert niet met eigen producten onder eigen merknamen. Het enige levensteken is het bericht dat de hele boel bijna in brand is gevlogen.
Maar hoeveel meisjes werkten er en wat verdienden zij? En wat maakten zij precies?
De overlijdensadvertentie hierboven is uit het Joods Weekblad. Het personeel zette in de locale krant een eigen advertentie:
Na het inwerking treden van het verbod voor Joods ondernemers om een zaak te exploiteren, werd de fabriek in Zwolse Tuinstraat, door de Duitsers overgenomen. Om die te liquideren.
Na het Duits hieronder de Nederlandse tekst. Er moet een hooggezeten landgenoot ten departemente zijn geweest die zijn handtekening zette, uitvoering gevend aan de "Verordening tot tot verwijdering van joden uit het bedrijfsleven".
Uiteindelijk wordt de liquidatie
in 1944 bekend gemaakt. Soberder, somberder kan het niet:
Onwerkelijk naschrift
"Dit huis was in de oorlogstijd helemaal leeg, hier had de
Fam. Palm gewoond die een confectiefabriek hadden in de Tuinstraat vlak achter
ons huis in de Elbertstraat. Wij hadden in die tijd een club opgericht die de
Sluipende Panter als naam had, vrienden uit die tijd zullen dat zeker nog wel
weten. Wij hebben in dit huis gespeeld aan de Terborchstraat hoek
Zevenalleetjes."
Schrijft Wijnand Veenendaal op zijn website http://www.terragrafimedia.nl/grootvaderstijd/?page_id=89
(Dit is Terborchstraat 2)
(Dit is Terborchstraat 2)
